გასტრონომიული ტური სამეგრელოში

გასტრონომიული ტურიზმი მთელ მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული მიმდინარეობაა. განვითარებული ტექნოლოგიების გამო, ეს არის ტურიზმის ის ერთადერთი სახეობა, რომელიც სახლიდან გაუსვლელად ვერ განხორციელდება. სწორედ ამიტომ, სტატისტიკის მიხედვით, სულ უფრო მეტი ქვეყანის ეკონომიკა ეყრდნობა მის განვითარებას. საქართველოს გასტრონომიის ასოციაციის და ტურიზმის ეროვნული ადმინისტრაციის ერთობლივ პროექტს წარმოადგენს გასტრონომიული ტურიზმი, რომლის მიზანია საქართველოს ეროვნული მნიშვნელობის არმატრიალური კულტურული რესურსის პოპულარიზაცია და შიდა ტურიზმის განვითარება საქართველოში.

გასტრონომიული ტურის პირველი გაჩერება მარტვილში, სამეგრელოს კულტურისა და ეთნოგრაფიის ნაწილში, ლაშას ეთნო სახლში გახლდათ. აქ გავეცანით სამეგრელოს განსაკუთრებულ კერძს, რომლის დაგემოვნებაც თავადებისა და დიდგვაროვნების ხვედრი იყო. „ჟინოსკუაშ ოჭკომალი,“ ანუ ციკანი რძეში. მეგრულიდან რომ პირდაპირ ვთარგმნოთ „ღვთის შვილის საჭმელს“ ნიშნავს. ციკანი იხარშება რძეში და მისადევნებელია სპეციალური მარილი, ქონდარამ ჯიმუ.

გასტრონომიული ტურის მეორე გაჩერება გაგუებისა და ნინიძეების საოჯახო მარან „ოდა“ში მოხდა. აქ გავეცანით აფხაზური ელარჯის „ჩემქვას“ მომზადების ტექნოლოგიას. სამეგრელოსათვის დამახასიათებელ ფაცხაში, რომელიც გაფორმებულია წიწაკითა და სხვა მცენარეებით, შუაგულში ჩადგმულია კარდილა და მზადდება ჩემქვა. იგი მომზადების ტექნოლოგიით დიდად არ განსხვავდება მეგრული ელარჯისაგან, თუმცა გემო რადიკალურად განსხვავებული აქვს. იგი რძეში იხარშება და სელეგინით, ან ახლად მოყვანილი ყველით მზადდება. მის ტექსტურას, ღერღილის ნაცვლად, ქმნის ყველი და მცირე რაოდენობის სიმინდის ფქვილი.

გასტრონომიული ტურის მესამე გაჩერება სენაკში, მწყერების ფერმაში გახლდათ, სადაც კოტოში-თიხის ქოთანი მომზადებული კერძები დავაგემოვნეთ, მაგალითად „კოტოშ საწბელი“, რაც ძირძველი მეგრული კერძია. როდესაც მეგრულ ოჯახს სტუმარი ესტუმრებოდა, დიასახლისი სახელდახელოდ ამზადებდა კოტოში საჭმელს მანამ, სანამ ღომი მზადდებოდა რომ გამასპინძლებოდა სტუმარს. კოტოს დგამდნენ შუაგულ ცეცხლში ხოლო მის შიგნით ფრინველი იშუშებოდა ჭყინტ ყველთან ერთად.

მეორე დღეს მოვინახულეთ ზუგდიდის ჩხოუშიას ბაზარი, რომელიც „საყანთაროს“ სახელით არის ცნობილი. აქ შეგიძლიათ იპოვოთ ოჯახში დამზადებული სუნელები, სელეგინის ყველი და სხვა უგემრიელესი, რეგიონისათვის დამახასიათებელი სამომხმარებლო პროდუქტი. ოდითგანვე ამ ბაზარს არა მხოლოდ პროდუქტის საყიდელი, არამედ სტრატეგიულ-ინფორმაციული მნიშვნელობაც ჰქონდა. ადგილობრივი მკვიდრები სწორედ აქ იღებდნენ ან ავრცელებდნენ ახალ ინფორმაციას.

ეთნოსოფელ „სისატურა“ს შესასვლელში დიდი სიამაყით კიდია აბრა „რუსეთი ოკუპანტია.“ სანამ ეთნოსოფელში შეხვალთ, ჭიშკართან ცხენის თავის ქალაა დაკიდებული. ეს ცხენი ამ ოჯახში 30 წელი ცხოვრობდა. სანამ ოჯახში შეხვალთ თავის ქალაზე სამჯერ უნდა დააკაკუნოთ, „ჯგირობუა თე ოჯახის“ წარმოთქვათ და მხოლოდ ამის შემდეგ შეხვიდეთ. ეთნო სოფელში დაგხვდებათ გებჟალიას ოსტატი, მარიკა თოდუა, რომელიც მეგრული სუფრის დედოფლის, გებჟალიას ყველს 200 წლის წინ დამზადებულ მუხის გობზე აბრტყელებს. ეს მუხის გობი ეთნო-სოფელს ადგილობრივმა აჩუქა. ნედლი ქინძი, პიტნა, აჯიკა, სწორედ ეს არის ის ჯადოსნური ინგრედიენტები, რომლითაც გებჟალიას შიგთავსი მზადდება.

ტურის ფარგლებში, ზუგდიდში, მეფუტკრე მარინა ქარდავას ვესტუმრეთ და დავაგემოვნეთ უგემრიელესი, კოლხური ჯიშის ფუტკრის თაფლი. შემდეგ მივირთვით რძეში მოხარშული ყველიანი კვერები, რომელზეც ძველმეგრული წესით ტაფლი იყო მოსხმული.

შემდეგი ლოკაციაა ანაკლია. აქ გასტრონომიის ასოციაციის წევრებმა მზარეულებთან ერთად უგემრიელესი მეგრული ხარჩო მოამზადეს. როგორც დალი ცატავა ამბობს, მეგრული ხარჩოს მთავარი ინგრედიენტი ცხარე შებოლილი წიწაკისგან გაკეთებული აჯიკაა.  მეგრელ ქალს სულ ხელთ ჰქონდა აჯიკა, რადგან კერძი სტაბილურად ერთ გემოზე დაესვა. როგორც მეგრელები ამბობენ, აჯიკა იმდენად ცხარე უნდა იყოს, რომ თუ დიასახლისს მაგიდაზე მოუხვდა, მაგიდის გადასაფარებელი უნდა ამოიწვას. აქ ხარჩოს მეგრულ ღომთან ერთად მიირთმევენ.

გასტრონომიის ასოციაცია გასტრონომიული ტურის ფარგლებში საოჯახო სასტუმრო „კასა დე ხასია“ს ეწვია, სადაც ტრადიციული მეგრული ღანდამ ხაჭაპურის ანგურზე მომზადების წესს გაეცნო. დიასახლისი საოცარი ოსტატობით ამზადებს ტრადიციულ კერძს. ღანდამ ხაჭაპური დიდ ქვის კეცზე „ანგურაზე“  მზადდება. დიასახლისი ათავსებს გამოსაცხობ ჭურჭელში ხაჭაპურს, შემდეგ კი ღობეს უკეთებს, რაც რუხის ციხის ანალოგიას ჰგავს. ღობე ბოლომდე არ იკვრება და ერთ ადგილას ნაპრალი რჩება, რადგან, როგორც ქალბატონი ციცანა  ამბობს, აფხაზები შემოვიდნენ ჩვენთან. შემდეგ ხაჭაპურს ზემოდან ედება კვერცხის გულიანი სელეგინის ყველი, ცომი კი რძეზე მზადდება.  ანგურას თავზე აფარებენ თანაქას, (თუნუქის ფურცელს) აფარებენ  და ნაკვერჩხალს აყრიან. ეს სიმბოლური და ტრადიციული მომზადების წესი შედეგად უგემრიელესი ხაჭაპურს  გვაძლევს, რაც სამეგრელოს ავთენტური სამზარეულოსთვის არის დამახასიათებელი. სამეგრელოს აქვს რძის კულტი, მეგრელები მას ბჟას ეძახიან, რაც ომონიმს წარმოადგენს, რადგან მეგრულ ენაზე ბჟა ასევე მზესაც ნიშნავს. სწორედ ასეთია მეგრული სამზარეულო, თეთრი, მრავალფეროვანი და ცხარე ელემენტებით.

გასტრონომიის ასოციაცია სტუმრად ბესო ჭითანავასთან აღმოჩნდა, სადაც მორიგი გებჟალიას მასტერ-კლასი იხილა.

„მიველ სამეგრელოში და ვნახე საქართველო“ - ამბობს ილია ჭავჭავაძე. ეს კუთხე ოდითგანვე მნიშვნელოვანი სტრატეგიული ობიექტი გახლდათ საქართველოსთვის. მასზე ჩვენი წელთაღრიცხვით ჯერ კიდევ მე-3 სს-ში წერდა აპოლონიოს როდოსელი. ეს კუთხე ინახავს უდიდეს ისტორიასა და ტრადიციებს, რაც მის კერძებში ნათლად გამოიხატება. დალი ცატავამ, საქართველოს გასტრონომიის მკვლევარმა გააცოცხლა ის მივიწყებული კერძები და მათი ისტორია, რაც თვითონ ადგილობრივ მკვიდრთაც კი მივიწყებული ჰქონდათ. გასტრონომიული ტურიზმი წარმატებით დასრულდა. საქართველოს გასტრონომიის ასოციაცია კი მზად არის შეუდგეს შემდეგ ტურს და გააგრძელოს ავთენტური გემოების კვლევა-ძიება.